วิถีวัฒนธรรมของกะเหรี่ยงแดง ในงานประเพณีปอยต้นธี บ้านห้วยมะเขือส้ม แม่ฮ่องสอน

วิถีวัฒนธรรมของกะเหรี่ยงแดง ในงานประเพณีปอยต้นธี (วันปีใหม่) ที่บ้านห้วยมะเขือส้ม ตำบลหมอกจำแป่ อำเภอเมือง จังหวัดแม่ฮ่องสอน

18 เมษายน 2568 ปอยต้นธีมาจากภาษาไทใหญ่ คำว่าปอย หมายถึง งาน คำว่าต้นธี หมายถึง ต้นไม้ที่มีการแกะสลัก และมีการประดับตกแต่งให้สวยงามโดยมีลักษณะคล้ายร่ม (ธี ภาษาไทใหญ่แปลว่าร่ม) เมื่อนำคำ 2 คำมาประสมกัน เป็นปอยต้นธี จะหมายถึง งานประเพณีปีใหม่ ของกลุ่มชาติพนธุ์กะเหรี่ยงแดง และกลุ่มชาติพันธุ์กะเหรี่ยงคอยาว

“ต้นธี” เป็นความเชื่อทางวัฒนธรรมร่วมของกลุ่มชาติพันธุ์ในเมียนมาและชายแดนในประเทศไทย ไม่ว่าไทใหญ่ กะยอ กะแย (กะเหรี่ยงแดง) กะยัน จะนับถือต้นธี ส่วนเสาต้นธี ในอดีตจะใช้ต้นหว้า เพราะเชื่อว่าเป็นต้นไม้ต้นแรกที่ถือกำเนิดในโลก ในอตีตเสาต้นธีจะต้องเป็นต้นหว้าเท่านั้น แต่ปัจจุบันชาวกะยันได้ปรับเปลี่ยนหันมาใช้ต้นไม้อื่นแทน เช่น ต้นตองตึง ที่หาได้ง่ายกว่าแทน ส่วนคำว่า “ธี” หมายถึงร่ม หรือฉัตร เป็นส่วนปลายของ เสาต้นธี จะประดับประดาอย่างสวยงาม มีส่วนยอดที่สวมไว้ลักษณะคล้ายกับร่ม

งานปอยต้นธี จะจัดกัน 3 วัน

• ในวันแรกของการประกอบพิธี เป็นวันตัดต้นธี เรียกว่า โกวกะควาง
• วันที่ 2 วันประดับตกแต่งต้นธี เรียกว่า หม่ากะควางเกลอ
• วันที่ 3 วันปลุกต้นธี เรียกว่า เบาถ่างกะควาง

ต้นธีที่นำมาใช้ในการประกอบพิธีกรรม ทำจากไม้ลูกหว้า หรือไม้สะเป่ (ภาษาไทยใหญ่) หรือ ภาษากะเหรี่ยงแดง เรียกว่า ตะมอเหมาะ และกะเหรี่ยงคอยาว เรียกว่า กะเม่มา

ต้นหว้าชาวกะเหรี่ยงแดงหรือกะเหรี่ยงคอยาว มีความเชื่อว่า ต้นหว้าเป็นต้นไม้ต้นแรกที่เกิดขึ้นในโลก ถือเป็นไม้มงคลที่นิยมนำยอดของต้นหว้ามาขจัดปัดเป่าสิ่งชั่วร้ายแล้วจะได้สิ่งดีๆสมดั่งใจหวัง

พิธีกรรมอีกอย่างที่ถือเป็นจุดเด่นของงานนี้ก็คือ การเสี่ยงทายกระดูกไก่ เพื่อทำนายว่า ปีนี้ทั้งปี หมู่บ้านจะมีเหตุการณ์ หรือมีเรื่องราวอะไรเกิดขึ้นบ้าง โดยจะนำไก่มาผ่าเอากระดูกต้นขาทั้งสองข้างมาทำนายโดยผู้นำพิธีกรรมของหมู่บ้าน ผลของการทำนายกระดูกไก่ปีนี้ ผู้ใหญ่หน่อง ผู้ใหญ่บ้านห้วยปูแกง ได้บอกกับเราว่า ผลการทำนายปีนี้ หมู่บ้านห้วยปูแกง จะมีการติดต่อกับคนภายนอกมาก จะมีคนเข้ามาในชุมชนมากกว่าปีก่อน ๆ ทำให้หมู่บ้านมีความเป็นอยู่ดีขึ้น รายได้ดี พืชผลทางการเกษตรเองก็ดีเช่นกัน

ประเพณีปอยต้นธี หรือปีใหม่ของชาวกะเหรี่ยงแดง จัดขึ้นในช่วงเดือนเมษายน ของทุกปี ปอยต้นธี เป็นงานประเพณีที่มีต้นกำเนิดจากสาธารณรัฐแห่งสหภาพเมียนมาร์ มีการจัดงานขึ้นครั้งแรก เมื่อปีจุลศักราช 1576 หรือปีพุทธศักราช 2363 ที่เมืองลอยก่อ รัฐคะยา สาธารณรัฐแห่งสหภาพเมียนมาร์ เป็นประเพณีที่มีมาแต่งสมัยโบราณกาลการจัดประเพณีปอยต้นธีของทุกๆปี จะมีการจัดงานขึ้นที่เมืองต้นกำเนิดก่อนที่เมืองอื่นๆจะได้จัดงานประเพณีต่อไป

Cr. ฉลอง หมั่นสกุล จ.แม่ฮ่องสอน